Grudzień 2023 r. obfitował w orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej TSUE)  dotyczących kwestii kredytów zaciągniętych we franku szwajcarskim (CHF). W głównej mierze tyczą się one roszczeń powstałych po stwierdzeniu nieważności umowy kredytu frakowego oraz kwestii przedawnienia tych roszczeń, a także aspektu istotności i formy oświadczeń wiedzy oraz woli kredytobiorcy.

Aby po krótce przybliżyć Państwu te kwestie wskazujemy na najważniejsze postanowienia Trybunału oraz ich skutków dla kredytobiorcy w związku z wydanymi orzeczeniami tj.

• wyroku TSUE z dnia 7 grudnia 2023 r. w sprawie przeciwko mBank S.A, sygn. akt C-140/22;
• postanowienia TSUE z 11 grudnia 2023 r. w sprawie Banku Millennium S.A., sygn. akt C-756/22;
• wyroku TSUE z dnia 14 grudnia 2023 r. w sprawie przeciwko Getin Noble Bank S.A, sygn. C-28/22.

W wyroku z 7 grudnia br. TSUE jednoznacznie przesądził, iż sprzeczna z Dyrektywą Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (dalej jako Dyrektywa 93/13) jest wykładnia prawa, zgodnie z którą wykonywanie praw przez konsumenta (czyli w tym przypadku żądanie ustalenia nieważności umowy kredytu) jest uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem oświadczenia i tym samym przywrócił stan rozumienia tego zagadnienia sprzed uchwały Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 roku wydanej w sprawie III CZP 6/21, która w praktyce sądowej narzuciła na kredytobiorców obowiązek składania oświadczeń o świadomości skutków nieważności umów kredytowych. Według Trybunału sądy krajowe mają obowiązek zbadać z urzędu, czy postanowienia umowy są nieuczciwe.

W analizowanym wyroku Trybunał potwierdził także, że w przypadku uznania umowy kredytu za nieważną kredytobiorca ma prawo żądać zwrotu wszystkich wpłaconych do banku kwot z tytułu rat kapitałowo – odsetkowych, prowizji, innych opłat i kosztów i jego żądanie w żadnej mierze nie może zostać obniżone o wartość odsetek kapitałowych, które przysługiwałyby bankowi od kredytobiorcy, gdyby umowa kredytu hipotetycznie była ważna.

Tym samym Trybunał jednoznacznie przypieczętował pogląd, iż zarówno bieg terminu przedawnienia roszczeń banku, jak i termin naliczania odsetek, nie powinien być liczony od terminu złożenie przez konsumenta stosownego oświadczenia o świadomości skutków nieważności umowy kredytu. Odsetki mogą zatem być liczone od wezwania banku do zwrotu środków, co w praktyce następuje przed złożeniem pozwu.

Postanowienie TSUE z dnia 11 grudnia br. w sprawie C-756/22 stanowi niejako dopełnienie wyroku wcześniejszego wyroku TSUE z dnia 15 czerwca 2023 r. przeciwko Bank M. SA, sygn. C-520/21 , w którym to Trybunał uznał m.in, że prawo Unii Europejskiej stoi na przeszkodzie zadaniu przez banki od kredytobiorców dodatkowych świadczeń, w tym wynagrodzenia za korzystanie z kapitału (przy jednoczesnym założeniu, iż nie ma przeszkód, aby konsumenci mogli domagać się od banku takich dodatkowych świadczeń, skoro umowa była od początku nieważna z powodu zawarcia w niej przez bank nieuczciwych warunków umownych). Mimo bowiem jasnego wskazania w opinia rzecznika generalnego Anthony’ego Michaela Collinsa przedstawionej dnia 16 lutego 2023 roku w tej sprawie, iż  Dyrektywa 93/13 stoi na przeszkodzie, aby w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytu, bank mógł oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych na podstawie tej umowy oraz zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, mógł dochodzić dodatkowych świadczeń, w praktyce dochodziło do pozywania klientów przez banki z żądaniem waloryzacji kapitału związanego z  udzieleniem kredytobiorcom kredytu.

TSUE postanowieniem z dnia 11 grudnia 2023 r. przesądził, iż w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez bank za nieważną w całości ze względu na to, że umowa ta zawiera nieuczciwe warunki, bez których nie może ona dalej obowiązywać, stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa państwa członkowskiego, zgodnie z którą instytucja ta ma prawo żądać od tego konsumenta zwrotu kwot innych niż kapitał wpłacony na poczet wykonania tej umowy oraz ustawowe odsetki za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty. Gdyby zatem dopuszczono do sytuacji, w której bankom owa waloryzacja by się należała, to w efekcie nastąpiłoby wyeliminowanie odstraszającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez uznanie tej samej umowy za nieważną – co mija się z założeniami Dyrektywy 93/13.

Z kolei w wyroku z dnia 14.12.2023 r. TSUE odniósł się po pierwsze do terminu przedawnienia roszczeń banku, stwierdzając, iż  nie może się on zaczynać się dopiero w chwili, gdy umowa kredytowa staje się trwale bezskuteczna. W przypadku konsumenta termin przedawnienia rozpoczyna się od momentu, gdy dowiedział się o nieuczciwych warunkach umowy.  Tym samym Trybunał  rozstrzygnął wszelkie  wątpliwości, jakie powstały na skutek interpretacji przywołanego już wcześniej  uzasadnienia uchwały SN z 7 maja 2021 r. sygn. III CZP 6/21 w sprawie terminu biegu przedawnienia roszczeń banku.

Po drugie TSUE ograniczył prawo banków do korzystania z prawa zatrzymania tj. przyznawania  bankowi prawa uzależnienia zwrotu nienależnych świadczeń otrzymanych od konsumenta, od zaoferowania przez konsumenta zwrotu otrzymanych od banku świadczeń lub zabezpieczenia dokonania takiego zwrotu. Skorzystanie bowiem przez bank z takiego uprawnienia, prowadziłoby do ograniczenie przysługującego konsumentowi prawa do odsetek ustawowych za opóźnienie banku w zwrocie nienależnych świadczeń, liczonych od daty wezwania banku do zwrotu nienależnych świadczeń.

Podsumowując, powyższe orzeczenia, podobnie jak poprzednie wyroki TSUE w sprawach kredytów frankowych, jawią się jako korzystne dla kredytobiorców. Trybunał jednoznacznie stwierdził, iż po stwierdzeniu nieważności umowy kredytu banki nie mogą domagać się od konsumentów zwrotu kwot innych niż tylko kwota kapitału wypłaconego kredytu, przyznał konsumentom prawa do zwrotu od banku pełnej wartości roszczeń bez pomniejszenia jej o odsetki, a ponadto odmówił bankom korzystania z prawa do zatrzymania. W konsekwencji grudniowe orzecznictwo TSUE znacząco ułatwi proceder dochodzenia przez kredytobiorców swoich praw, bez realnych obaw o powództwo ze strony banku.

Jeśli są Państwo zainteresowani niniejszym temat, zachcemy do kontaktu z nasza Kancelarią.