Czym jest siła wyższa?

Przepisy wprost nie definiują pojęcia siły wyższej. W doktrynie wykształciła się jednak definicja tego pojęcia, zgodnie z którą z siłą wyższą mamy do czynienia, kiedy mówimy o zdarzeniach zewnętrznych, na które nie mamy wpływu, które są niemożliwe lub praktycznie niemożliwe do przewidzenia i których skutkom nie można zapobiec. Jako przykłady siły wyższej wskazuje się zdarzenia związane z działaniami sił przyrody – powodzie, pożary czy epidemie, a także zdarzenia związane z niecodziennym zachowaniem zbiorowości – takie jak zamieszki czy działania wojenne oraz zdarzenia związane z działaniami władzy publicznej – takimi jak nakładanie zakazów importu lub eksportu czy wprowadzaniem blokad granic oraz portów. Nie ulega zatem wątpliwości, że działania wojenne prowadzone na terytorium Ukrainy można zakwalifikować jako siłę wyższą.

Czy działający w Polsce przedsiębiorca może powoływać się na siłę wyższą, jeżeli działania wojenne nie toczą się w Polsce lecz w Ukrainie?

Aby można było zakwalifikować dane zdarzenie jako siłę wyższą musi ono wpływać na realizację umowy. Bez znaczenia jest natomiast  fakt, że działania wojenne nie toczą się bezpośrednio na terytorium Polski. To do kontrahenta powołującego się na siłę wyższą należy wykazanie, że wojna w Ukrainie wpływa na realizację jego zobowiązań umownych. Z taką sytuacją możemy mieć w szczególności do czynienia w przypadkach, w których kontrahent zatrudniał pracowników z Ukrainy, niezbędnych do realizacji umowy, którzy pozostali lub wrócili do swojego kraju na czas wojny, czy prowadził część swojej produkcji, niezbędnej do realizacji umowy, na terytorium Ukrainy, ale nie jest to wyliczenie wyczerpujące. W każdym przypadku konieczna jest indywidualna ocena wpływu wojny w Ukrainie na realizację konkretnej umowy, w tym analiza zapisów danej umowy.

Czy w związku z wystąpieniem siły wyższej kontrahent może co do zasady samodzielnie podnosić cenę za usługę lub towar, wynikającą z zawartych wcześniej umów?

Obecnie zdarzają się sytuacje, w których kontrahent powołuje się na okoliczności związane z wojną w Ukrainie i kieruje w naszą stronę oświadczenia związane ze zmianą warunków umowy, w tym zmiany ceny. Jednak nawet pomimo obiektywnie występujących okoliczności po stronie kontrahenta, uzasadniających powołanie się przez niego na siłę wyższą, należy pamiętać, że warunki zawartej umowy mogą być zmienione jedynie w oparciu o decyzję sądu. To sąd, po rozważeniu interesów stron umowy, uwzględniając zasady współżycia społecznego, może zmienić wysokość świadczenia wynikającego z umowy lub zmienić sposób jej wykonania. Oczywiście zmiana ustalonej ceny za obopólną zgodą stron danej umowy zawsze jest możliwa – wystarczy zawarcie odpowiedniego aneksu do umowy.

Jakie są inne skutki wystąpienia siły wyższej dla zawartych umów, nie wpływające na zmianę ustalonej ceny czy innych warunków zawartej umowy?

Wystąpienie siły wyższej może wiązać się z sytuacją, w której niewykonanie umówionego świadczenia przez kontrahenta w terminie wskazanym w umowie, nie będzie skutkować jego odpowiedzialnością odszkodowawczą (np. w postaci kary umownej lub obowiązku zapłaty odszkodowania na zasadach ogólnych bądź obowiązku zapłaty odsetek w razie opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego). Ustalenie powyższego wymaga jednak zawsze weryfikacji konkretnej umowy.

Jak regulacje umowne wprowadzać na wypadek wystąpienia siły wyższej?

Skoro co do zasady jedynie decyzją sądu możemy zmienić warunki zawartej umowy, której wykonanie stało się utrudnione ze względu na wystąpienie siły wyższej, to w jaki sposób możemy się zabezpieczyć na wypadek jej wystąpienia?

W takiej sytuacji dopuszczalnym rozwiązaniem (o ile to Państwo możecie być dotknięci siłą wyższą) będzie z jednej strony wprowadzanie do umów odpowiednich klauzul waloryzacyjnych, pozwalających podnosić ustalone ceny na zasadach w nich przewidzianych, a z drugiej strony zapisów odpowiednio definiujących siłę wyższą i wyraźnie zwalniających stronę nią dotkniętą z odpowiedzialności odszkodowawczej, w tym tytułu opóźnienia w realizacji umowy oraz umożliwiających wydłużenie terminów realizacji umowy. Dodatkowo korzystne może być zawarcie w przyszłych umowach zapisów, które będą wprowadzały możliwość porozumienia się przez Strony w każdej chwili co do zmiany treści lub celu umowy w razie wystąpienia siły wyższej, na wniosek jednej ze stron, za zgodą drugiej strony lub w drodze wspólnie wypracowanego kompromisu. Zakres ew. zapisów zależeć będzie zawsze od konkretnej umowy.

Jakie wsparcie w powyższej tematyce może Państwu zaoferować Kancelaria?

Jeżeli zastanawiają się Państwo czy kontrahent może zmienić warunki wynikające z podpisanych przez Państwa umów lub też zmienić terminy realizacji umowy, nie ponosząc z tego tytułu konsekwencji, możemy zaproponować doradztwo w zakresie analizy danej umowy. Natomiast, jeżeli wojna w Ukrainie wpływa na realizację zobowiązań z Państwa strony, to doradzimy z jakich uprawień będą mogli Państwo skorzystać, w tym aby nie narazić się na odpowiedzialność odszkodowawczą.

Zakładając, że obecna sytuacja na świecie wpływa lub może wpływać w przyszłości na realizację zawieranych umów, możemy także zaproponować przygotowanie odpowiednich zapisów, które w większym stopniu zabezpieczą Państwa interesy w przypadku wystąpienia siły wyższej. Zapraszamy do kontaktu.